"Qishloqdan katta shaharga ko‘chib o‘tgan kundan boshlab, hayotimiz stress bilan to‘ldi. Ammo biz bunga e’tibor bermay qo‘ydik – stress hayotimizning ajralmas qismiga aylandi: haddan tashqari ishlash, doimiy shoshilish, uyqu muammolari. Biroq, stress organizm uchun salbiy omil ekanligini unutmaslik kerak.
Stress nima?
Stress – bu organizmning ma'lum bir qo‘zg‘atuvchilarga, ijobiy yoki salbiy bo‘lishidan qat'i nazar, o‘ziga xos reaktsiyasidir. Biz uchun noodatiy bo‘lgan har qanday vaziyat stressga sabab bo‘lishi mumkin: ishdagi muvaffaqiyatsizliklar, kuchli hissiy kechinmalar yoki hayot uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri xavf.
Qisqa muddatli stress inson uchun foydalidir. Organizm faol ravishda kortizol va adrenalin ishlab chiqaradi – bu gormonlar bizga muayyan muammoni hal qilish uchun barcha kuchlarni safarbar qilishga yordam beradi, masalan, hayot uchun xavfli vaziyatdan qutulish. Shundan so‘ng, kortizol va adrenalin darajasi normal holatga qaytadi.
Organizm uchun haqiqiy xavf uzoq muddatli stress hisoblanadi. Doimiy ravishda gormonlar ishlab chiqarilishi va organizmning "jangovar tayyorgarlik" holatida uzoq vaqt qolishi natijasida juda katta miqdorda energiya sarflanadi. Bu esa hissiy va jismoniy charchoqqa olib keladi.
Hissiy charchoq stressning quyidagi belgilariga sabab bo‘ladi:
- kayfiyatning yomonlashishi: doimiy befarqlik, tez-tez g‘azablanish yoki keskin kayfiyat o‘zgarishlari;
- ortib borayotgan tashvish, vahima xurujlari;
- xotira muammolari, diqqatning buzilishi;
- ba'zi hollarda stress depressiya rivojlanishining sabablaridan biri bo‘lishi mumkin.
Jismoniy charchoqning belgilari quyidagilar:
- ishtahaning yo‘qolishi yoki haddan tashqari ovqat yeyish (stressni "yeb tashlash" istagi);
- keskin vazn yo‘qotish yoki orttirish;
- hazm qilish tizimining buzilishi;
- uyqusizlik va boshqa uyqu buzilishlari;
- immunitetning zaiflashishi.
Oxirgi simptom organizm uchun eng xavflisidir. Immunitet qanchalik zaif bo‘lsa, kasallikka chalinish ehtimoli shunchalik yuqori bo‘ladi.
Stressning salbiy oqibatlaridan qochish uchun quyidagi tavsiyalarga amal qilish muhimdir:
- Muntazam jismoniy faollik bilan shug‘ullaning – ertalab yugurishni boshlang, badan tarbiya mashqlari qiling, agar qarshi ko‘rsatmalar bo‘lmasa, suzish yoki boshqa sport turlarini sinab ko‘ring.
- To‘g‘ri ovqatlaning – yangi meva, sabzavot va yong‘oqlarni iste'mol qiling. Yog‘li ovqatlar va tez tayyorlanadigan taomlardan voz kechish yaxshiroq.
- Yomon odatlardan voz keching – chekish, spirtli ichimliklar iste'mol qilish va iloji bo‘lsa, kofeinni ham kamaytiring.
- Ish vaqtida tanaffuslar qiling. Dam olish va sog‘lom uyquni unutmaslik lozim (kuniga kamida 8 soat).
- Hissiyotlaringizni ichingizga yutib ketmang – ishonch bildiradigan insonlar bilan bo‘lishing. Zarur bo‘lsa, psixoterapevtga murojaat qiling.